Μια πλατεία λίγων τετραγωνικών μέτρων έχει «χωρέσει» στο εσωτερικό της ιστορία πολλών αιώνων και μια εκκλησία που είναι μοναδική στην Ελλάδα αφού έχει και καμπαναριό και μιναρέ.
Πόση ιστορία μπορεί να χωρέσει μια μικρή πλατεία, λίγων τετραγωνικών μέτρων; Η σωστή απάντηση είναι «εξαρτάται». Αν μιλάμε για τη συντριπτική πλειονότητα των πλατειών που συναντάμε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, τότε δεν έχουμε να περιμένουμε και πολλά πράγματα.
Αν μιλάμε για την πλατεία της Σπλάντζιας στα Χανιά τότε αλλάζουν όλα. Η μικρή αυτή πλατεία (το επίσημο όνομα της οποίας είναι «Πλατεία 1821» προς τιμήν της Επανάστασης της 25ης Μαρτίου) βρίσκεται «χωμένη» μέσα σε κάτι μικρά στενά στο ανατολικό κομμάτι της παλιάς πόλης των Χανίων.
Είναι τόσο μικρή και τόσο «χωμένη» που αν δεν ξέρεις για αυτή και απλά κάνεις βόλτα στην πιο γραφική πόλη της Κρήτης, τότε το πιθανότερο είναι πως θα την προσπεράσεις χωρίς να δώσεις την παραμικρή σημασία.
Ίσως πάλι, αν μιλάμε για μια ζεστή ημέρα, θελήσεις να κάτσεις να πιεις έναν καφέ ή ένα αναψυκτικό κάτω από τα τεράστια δέντρα της που λειτουργούν σαν φυσικό κλιματιστικό. Μεταξύ σοβαρού και αστείου οι ντόπιοι λένε πως στην πλατεία της Σπλάντζιας η θερμοκρασία είναι τουλάχιστον 2-3 βαθμούς κάτω από τη θερμοκρασία που υπάρχει στην υπόλοιπη πόλη.
Εκκλησία και με καμπαναριό και με μιναρέ
Αν κάτσεις σε ένα από τα καφενεδάκια που υπάρχουν στη σειρά τότε δε γίνεται να μην παρατηρήσεις πως ανατολικά της πλατείας υπάρχει μια εκκλησία, αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο, διαφορετική από τις άλλες. Για την ακρίβεια είναι μοναδική στο είδος της. Είναι η μοναδική εκκλησία στην Ελλάδα που έχει και καμπαναριό και μιναρέ!
Και κάπως έτσι ξεκινάει μια «βουτιά» στην Ιστορία. Τόσο βαθιά «βουτιά» που φτάνουμε στην εποχή της Ενετοκρατίας στην Κρήτη. Η εκκλησία αυτή κτίστηκε περίπου στα 1320 και αποτελούσε τμήμα της Ενετικής Μονής (San Nicola) του Τάγματος του Αγίου Πέτρου των Δομινικανών του Χάνδακα (του σημερινού Ηρακλείου). Αρχιτεκτονικά ακολουθεί τον τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος.
Εκείνη την εποχή η συνοικία της Σπλάντζιας ήταν μια από τις πιο δημοφιλείς για να μένει κανείς καθώς η εγγύτητά της στο παλιό ενετικό λιμάνι ήταν σημαντική. Είναι ενδεικτικό πως η απόσταση της πλατείας με το λιμάνι και τον περίφημο φάρο του είναι κάτι λιγότερο από 600 μέτρα!
Σε χάρτες και σχεδιαγράμματα εκείνης της εποχής θα συναντήσουμε την πλατεία ως «Ponte de Viari».
Μετά την κατάκτηση των Χανίων από τους Οθωμανούς η πλατεία της Σπλάντζιας άλλαξε χαρακτήρα αλλά παρέμεινε ένα «στέκι» για την πόλη.
Επί τουρκοκρατίας η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί. Χιουγκιάρ Τζαμισί, όπως το έλεγαν οι μουσουλμάνοι. Το «τζαμί του Ηγεμόνα», δηλαδή, που ήταν αφιερωμένο στον τότε Σουλτάνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τον Ιμπραήμ.
Τότε ήταν που απέκτησε και τον εντυπωσιακό μιναρέ. Ξεχώριζε απ’ όλους τους υπόλοιπους της πόλης καθώς διέθετε δυο «σερεφιέδες», δυο εξώστες δηλαδή. Οι Τούρκοι δημιούργησαν τον μιναρέ ακολουθώντας τη βενετσιάνικη παράδοση προκειμένου να μη φαίνεται «ξένος» προς το υπόλοιπο οικοδόμημα.
Σύμφωνα με τα όσα πέρασαν από γενιά σε γενιά μέσα από προφορικές μαρτυρίες των ντόπιων, όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν τα Χανιά, ο δερβίσης ανέβηκε στο καμπαναριό της εκκλησίας, ανέμισε το σπαθί του στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και κάλεσε τους πιστούς να προσευχηθούν στο όνομα του Μωάμεθ. Αυτός ήταν το τελετουργικό που μετέτρεψε την ενετική μονή σε τζαμί.
Λέγεται πως μέχρι και την αποχώρηση των Οθωμανών το σπαθί του δερβίση φυλασσόταν στο εσωτερικό του τζαμιού. Έμεινε εκεί μέχρι και το 1923 οπότε και με την ανταλλαγή πληθυσμών, οι Τούρκοι που είχαν απομείνει στην Κρήτη, το πήραν μαζί τους εγκαταλείποντας τη μεγαλόνησο, καθώς θεωρούσαν πως είχε θαυματουργές ιδιότητες.
Όταν τα Χανιά απελευθερώθηκαν οι χριστιανοί μετέτρεψαν το τζαμί σε εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο. Διατήρησαν, ωστόσο, τόσο τον μιναρέ όσο και τα ενετικά στοιχεία που ιδιαίτερα στην πρόσοψη του ναού είναι κάτι παραπάνω από εμφανή. Δημιούργησαν έτσι έναν ιερό χώρο που «ενώνει» τρεις διαφορετικούς πολιτισμούς.
Ο αιματοβαμμένος πλάτανος
Στη μέση της πλατείας της Σπλάντζιας βρίσκεται ένα μεγαλοπρεπής πλάτανος που με τα τεράστια κλαδιά του προσφέρει σκιά και δροσιά. Η ιστορία του, ωστόσο, είναι αιματοβαμμένη. Δίπλα στον πλάτανο υπάρχει σήμερα ένα μαρμάρινο μνημείο που ενημερώνει τον επισκέπτη για την ιστορία αυτή.
Εκεί οι Τούρκοι, αφού πρώτα βασάνιζαν στη συνέχεια κρεμούσαν τους Έλληνες που προσχωρούσαν σε όσες προσπάθειες ξεσηκωμού έγιναν την περίοδο της κατοχής.
Εκεί, στις 19 Μάη του 1821, ανήμερα της γιορτής της Αναλήψεως, κρέμασαν και τον επίσκοπο Κισσάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη ο οποίος ήταν ένας εξαιρετικά δραστήριος ιερέας με καταγωγή από το Ηράκλειο ο οποίος είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία.
Ο Δεσποτάκης είχε έντονη δράση και δεν άργησε να μπει στο «μάτι» των Τούρκων. Τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν μαζί με τον ιεροδιάκονο Καλλίνικο από τη Βέροια. Ο τουρκικός όχλος απαίτησε από τον πασά να του παραδώσει τους δυο χριστιανούς ιερείς.
Όταν ο πασάς τους παρέδωσε στο πλήθος, οι Τούρκοι έγδυσαν, ξύρισαν και κούρεψαν, τον επίσκοπο Κισσάμου, τον έδεσαν με σχοινί και τον περιέφεραν σε ολόκληρη την πόλη των Χανίων και στη συνέχεια τον οδήγησαν στον πλάτανο όπου τον κρέμασαν!
Την ίδια τύχη είχε και ο ιεροδιάκονος Καλλίνικος που τον κρέμασαν σε άλλο κλαδί του πλατάνου. Τα σώματα των δύο ιερέων έμειναν κρεμασμένα στον πλάτανο για πολλές ημέρες προκειμένου να λειτουργήσουν σαν… παράδειγμα για τους υπόλοιπους Έλληνες που ήθελαν να ξεσηκωθούν.
Προκειμένου να τιμηθεί η θυσία των δυο ιερέων αλλά και όσων ακόμα βρήκαν τραγικό θάνατο ποτίζοντας με το αίμα τους το δέντρο της λευτεριάς της Κρήτης, η πλατεία, πολλά χρόνια αργότερα, μετονομάστηκε σε «Πλατεία 1821».
advertisement
