Μέσα στην ευρεία κατηγορία του ναρκισσισμού υπάρχουν μερικές συναρπαστικές και σημαντικές διαφοροποιήσεις που είναι καλό να γνωρίζετε. Ωστόσο, να ξέρετε πως οι νάρκισσοι άνθρωποι ενώ είναι ενδιαφέρουσες προσωπικότητες τις περισσότερες φορές η σχέση μαζί τους είναι τοξική καθώς δεν έχουν ενσυναίσθηση της συμπεριφοράς και των πράξεων τους.
Οι 3 τύποι ναρκισσισμού και οι διαφορές τους προκειμένου να τις αναγνωρίσετε
Ένας νάρκισσος άνθρωπος είναι ματαιόδοξος, εγωκεντρικός και λαχταρά τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του. Ωστόσο, υπάρχουν περισσότεροι από ένας τύποι ναρκισσισμού τους οποίους αρκετοί αγνοούμε.
Τι είναι ο ναρκισσισμός;
«Ο ναρκισσισμός είναι μια αποτυχία της υγιούς αντίληψης του εαυτού μας», αναφέρει η Elizabeth G. Loran, PhD, επίκουρη καθηγήτρια ιατρικής ψυχολογίας στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Κολούμπια στη Νέα Υόρκη.
Σε γενικές γραμμές, ένας ναρκισσιστής έχει μια υπερμεγέθη ανάγκη να θαυμάζεται, αισθάνεται τη συνεχή ανάγκη για δικαίωση ενώ πάντα πιστεύει πως υπερτερεί από τους άλλους ανθρώπους είτε αυτό σημαίνει να είναι πιο επιτυχημένος είτε πιο αγαπητός, πιο όμορφος κλπ. Η γενική έκφραση αυτού του τύπου προσωπικότητας «είναι μια εμμονή με τον εαυτό του που αποτρέπει την οικειότητα με τους άλλους», εξηγεί ο Paul Hokemeyer, PhD, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας του Fragile Power: Why Having Everything Is Never Enough.
«Αν και δεν είναι σαφές αν ο ναρκισσισμός αυξάνεται, αυτό που έχει διαπιστωθεί είναι ότι έχουν αυξηθεί οι ευκαιρίες να προβάλει κάποιος τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. Το TikTok στο Instagram, τα social media και τα ριάλιτι στην τηλεόραση είναι το ιδανικό περιβάλλον για τους νάρκισσους», εξηγεί ο Hokemeyer.
Οι 3 τύποι ναρκισσισμού και οι διαφορές τους
Μεγαλεπήβολος ναρκισσισμός
Ένας μεγαλεπήβολος ναρκισσιστής έχει υψηλή αυτοεκτίμηση, τάση υπερεκτίμησης των ικανοτήτων του και πάντα προσπαθεί να χειραγωγεί ή να ελέγχει άλλους.
Ένας μεγαλεπήβολος ναρκισσιστής έχει υψηλή αυτοεκτίμηση, τάση να υπερεκτιμά τις ικανότητές του και μια συνήθεια να προσπαθεί να χειραγωγεί ή να ελέγχει τους άλλους. Οι άνθρωποι αυτοί επιθυμούν με κάθε τρόπο και μέσο να είναι στο επίκεντρο της προσοχής.
Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι ένας μεγαλεπήβολος ναρκισσιστής μπορεί επίσης να είναι είτε «προσαρμοστικός» είτε «δυσπροσάρμοστος», ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που εμφανίζει περισσότερο.
Οι προσαρμοστικοί ναρκισσιστές χρησιμοποιούν την αυτοεκτίμησή τους ως έναν τρόπο να προστατευθούν από το να πληγωθούν από τους άλλους. «Αυτά τα άτομα τείνουν να είναι πιο επιτυχημένα στη ζωή από την πλειοψηφία του πληθυσμού, επειδή προσπαθούν να είναι πιο ελκυστικά, υγιέστερα και οι πιο επιτυχημένες εκδοχές του εαυτού τους», λέει ο Hokemeyer.
Μπορούν επίσης να είναι φιλικοί, ζεστοί, πειστικοί και να έχουν πραγματικές ηγετικές ιδιότητες. (Μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι προσαρμοστικοί ναρκισσιστές ήταν επίσης πιο πιθανό να είναι πολιτικοί.)
Αλλά οι μη προσαρμοστικοί ναρκισσιστές δεν έχουν καλές προθέσεις καθώς είναι πρόθυμοι να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τους άλλους ανθρώπους ώστε να μπορούν να πετύχουν τους σκοπούς τους και το χειρότερο όλων είναι ότι αισθάνονται ότι έχουν το δικαίωμα να το πράξουν.
Ευάλωτος ναρκισσισμός
Σε αντίθεση με έναν μεγαλεπήβολο ναρκισσιστή, ένας ευάλωτος ναρκισσιστής δεν είναι στο επίκεντρο της παρέας. Είναι πιο πιθανό να στέκεται σε μια γωνία απομονωμένος, πίνοντας ένα ποτό, φανερά θυμωμένος που κανείς δεν τον προσέχει.
Οι ευάλωτοι ναρκισσιστές είναι ανασφαλείς, εσωστρεφείς και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση – «κάποιος που πιστεύει ότι αξίζει ειδική μεταχείριση, αλλά δεν είναι επιθετικός για να καλύψει τις ανάγκες του»-, εξηγεί ο Hokemeyer.
Παρόλο που λαχταρούν την επιτυχία και επιθυμούν διακαώς να είναι στο επίκεντρο της προσοχής λαχταρώντας να τους θαυμάσουν οι άλλοι άνθρωποι είναι παθητικοί και κλειστοί, γεγονός που καθιστά δύσκολη ή ακόμη και ανέφικτη την επίτευξη των στόχων τους.
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD)
Ο ναρκισσισμός εκτείνεται σε ένα φάσμα. Η εμφάνιση χαρακτηριστικών που θα μπορούσαν να ταξινομήσουν κάποιον ως μεγαλεπήβολο ή ευάλωτο ναρκισσιστή δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει διαταραχή ψυχικής υγείας.
Ωστόσο τα ακραία ναρκισσιστικά συμπτώματα ταξινομούνται ως ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας ή αυτό που κάποιοι αποκαλούν «παθολογικό ναρκισσισμό».
Σύμφωνα με το DSM-5 (το εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών που χρησιμοποιούν οι ειδικοί για τη διάγνωση), τα άτομα με NPD εμφανίζουν πέντε ή και περισσότερα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
- Αυξημένη αίσθηση της αυτοπεποίθησης
- Συνεχή πεποίθηση ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους
- Αντίληψη ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους ανθρώπους και ότι πρέπει να συνδέονται συναισθηματικά ή να συναναστρέφονται μόνο με άτομα υψηλού επιπέδου
- Έχουν ακόρεστη ανάγκη για κολακεία και θαυμασμό
- Έχουν συναισθήματα ανωτερότητας
- Είναι πρόθυμα χωρίς κανένα δισταγμό και τύψη να εκμεταλλευτούν τους άλλους για να πάρουν αυτό που θέλουν
- Στερούνται ενσυναίσθησης
- Διέπονται από αλαζονεία
- Έχουν αίσθημα φθόνου για άλλους
- Η ειρωνεία είναι πως τα ναρκισσιστικά άτομα τις περισσότερες φορές στην πραγματικότητα υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση κάτι που προσπαθούν να το κρύψουν ακόμη και από τον ίδιο τους τον εαυτό.
Πως να αναγνωρίσετε ένα ναρκισσιστή
Τα χαρακτηριστικά που θα παρατηρήσουν όσοι περνάνε αρκετό χρόνο με κάποιο ναρκισσιστή είναι μία αίσθηση ανωτερότητας και ένας εγωκεντρισμός, ο οποίος συχνά τους αποτρέπει από το να ακούσουν προσεκτικά κάποιον – αντ’αυτού απαντάνε με κάτι που απασχολεί τους ίδιους. Αυτό που διαφοροποιεί το ναρκισσιστή από κάποιον που πάσχει από κάποια άλλη διαταραχή (πχ. οριακή) είναι ότι συνήθως δε θα αρνηθεί ουσιαστικά την ύπαρξη της διαταραχής του.
Αντιθέτως, θα είναι περήφανος για τα χαρακτηριστικά του και θα τα εκλογικεύσει με φράσεις όπως ‘Δεν είμαι ναρκισσιστής, είμαι όντως πιο έξυπνος από τους άλλους’. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι πολύ συχνά ναρκισσιστές βρίσκονται πράγματι σε διευθυντικούς ή άλλους ηγετικούς ρόλους (Deluga, 1997) και υπάρχει εδώ το ερώτημα της κότας και του αυγού, δηλαδή ο ναρκισσισμός κάνει κάποιον ηγέτη ή η ηγεσία τον κάνει ναρκισσιστή;
Η τελική απάντηση δεν έχει βρεθεί ακόμα καθότι οι ρίζες του ναρκισσισμού δεν έχουν ερευνηθεί επαρκώς. Η ψυχολογική κοινότητα είναι διχασμένη αλλά έχουν δοθεί κάποιες εξηγήσεις σχετικά με την ανάπτυξη της διαταραχής, οι οποίες πάντα έχουν τις ρίζες τους στην παιδική ηλικία (Johnsonet. Al, 1999). Πιο αναλυτικά πιθανολογούν πως έχει να κάνει είτε με υπερβολικές και μη ρεαλιστικές προσδοκίες από τους γονείς είτε με υπερπροστασία και συνεχή, υπερβολική και χωρίς λόγο επιβράβευση.
Επιστρέφοντας στους τρόπους με τους οποίους μπορείτε να αναγνωρίσετε ένα ναρκισσιστή, αυτοί είναι αρκετά απλοί. Ο ναρκισσιστής θα είναι ο γοητευτικός άνθρωπος που βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής και μιλάει αδιάκοπα για τα (συνήθως μεγεθυμένα) επιτεύγματά του, χωρίς να δίνει σε κανέναν άλλο την ευκαιρία να μιλήσει. Είναι επίσης ιδιαίτερα εύθικτοι και αυτό σημαίνει πως αν σκέφτεστε να τους επικρίνετε για κάποιο λάθος στην ομιλία τους ή να τους προκαλέσετε λέγοντας τους πως ίσως υπερβάλουν, υπάρχει μία μεγάλη πιθανότητα να υποστείτε λεκτική επίθεση και να σας τιμωρήσουν με κάποιο τρόπο (έλλειψη επικοινωνίας, παρακράτηση τρυφερότητας ή σεξουαλικών επαφών προς το σύντροφο κτλ).
Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι οι ναρκισσιστές είναι εξαιρετικά γοητευτικοί, ενδιαφέροντες και γνωρίζουν τους τρόπους για να κάνουν τον κόσμο να τους προσέχει σημαίνει πως συνήθως δεν τους λείπουν οι κοινωνικές επαφές. Παρ’όλα αυτά, κατά γενική παραδοχή, ο ναρκισσισμός αποτελεί ένα μηχανισμό άμυνας στα φοβερά επώδυνα αισθήματα ανασφάλειας και χαμηλής αυτοεικόνας που διαθέτουν και άρα οι κοινωνικές επαφές, τα ακριβά αυτοκίνητα και οι υψηλόμισθες θέσεις είναι συνήθως απλώς μία πανοπλία προστασίας και ένα παραβάν ανάμεσα σε αυτούς και τον κόσμο που δεν εμπιστεύονται.
Οι ναρκισσιστές σχεδόν ποτέ δε θα αναζητήσουν βοήθεια οποιασδήποτε μορφής.
Σπάνια πάνε σε κάποιο ψυχοθεραπευτή και αν το κάνουν θα είναι για κάποιο άλλο ζήτημα που τους βασανίζει καθώς ο ίδιος ο ναρκισσισμός είναι εγωσυντονικός, άρα δεν τον εκλαμβάνουν ως πρόβλημα. Αν πάνε τελικά σε κάποιο ψυχοθεραπευτή θα είναι συνήθως για κατάθλιψη, η οποία πιθανόν να έχει προκληθεί από κάποιο σχόλιο ή κάποια συμπεριφορά που εξέλαβαν ως επικριτική Αυτό σημαίνει πως σπάνια θα θεραπευτεί ή ίδια η διαταραχή. Η μεγαλύτερη λοιπόν πιθανότητα είναι πως αν έχετε ένα ναρκισσιστή στο περιβάλλον σας και αν σας ενοχλεί για κάποιο λόγο η μεγαλομανία του (το λόγο αυτό καλό θα ήταν να τον ψάξετε οι ίδιοι καθώς, όπως λέει και ο Jung, ό,τι μας ενοχλεί στους άλλους μας λέει κάτι για τον εαυτό μας) έχετε 2 επιλογές: η πρώτη είναι να αγνοήσετε τον εκνευρισμό σας και να συνεχίσετε να του επιτρέπετε να σας μιλάει για το πόσο σημαντικός και πετυχημένος είναι. Η δεύτερη είναι να του μιλήσετε για αυτό που βιώνετε.
Αλλά σε αυτή την περίπτωση, να γνωρίζετε πως η σχέση σας θα υποστεί ανεπανόρθωτη ρήξη – είτε αυτό μεταφράζεται σε μία απόλυση είτε σε μία αδελφική διαμάχη είτε σε ένα διαλυμένο γάμο.
Τέλος να αναφέρω πως υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα σε έναν υγιή ναρκισσισμό και αυτό που αποκαλούμε διαταραχή, δηλαδή ένα παθολογικό ναρκισσισμό. Είναι δηλαδή υγιές και απαραίτητο να πιστεύουμε στον εαυτό μας, να έχουμε αυτοπεποίθηση και να επιβραβεύουμε τις επιτυχίες μας. Η κατάσταση γίνεται παθολογική όταν όλα αυτά γίνονται σε υπερβολικό βαθμό, τόσο έντονα που μας αποτρέπουν από το να σχετιζόμαστε ουσιαστικά με τους γύρω μας και εμείς εξακολουθούμε να πιστεύουμε πως είναι αναφαίρετο δικαίωμά μας το να μας δίνουν όλοι την αναπόσπαστη προσοχή τους χωρίς εμείς να ανταποδίδουμε.
