OΙ ΠΑΛΙΟΊ ΣΥΜΒΙΒΑΣΤΈΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΑΣΜΟΙ ΥΠΟΘΈΣΕΩΝ
Τους παλιούς καλούς καιρούς, οι κοινωνίες, μπορεί να είχαν και πολλά κακά στοιχεία, είχαν όμως και πολλά άλλα καλά, τα οποία κατά τρόπον τινά, διόρθωναν τα κακώς κείμενα.
Επειδή ο αναλφαβητισμός ήταν σχεδόν καθολικός στα χωριά, και ασφαλώς υπήρχαν και άγρια ένστικτα σε πολλούς, ωστόσο κάποιοι, και μέσα στην αγραμματοσύνη τους, προσπαθούσαν να διδάσκουν καλούς τρόπους στα παιδιά τους, και να τα κάνουν εκείνα πιο πολιτισμένα, από τη δικιά τους γενιά.
Οι ίδιες οι κοινωνίες εμφάνιζαν ανθρώπους, που αναλάμβαναν να μεσολαβήσουν σε διαφορές, τους λεγόμενους «σασμούς», καταλαβαίνοντας το δίκιο του εκδηκητή, αλλά και το λάθος να διαιωνίζεται το κακό απο γενιά σε γενιά.
Εκτός από συμβιβαστές, οι ίδιοι άνθρωποι μπορεί να ηταν και μεσίτες , μεσολαβητές, ή διαμεσολαβητές σε διάφορες υποθέσεις. Το αγαπημένο ρήμα του Κρητικού “σάζω” σημαίνει φτιάχνω μια δουλειά. “Τα σάσαμε”, λέει η κοπελιά, και εννοεί πως έφτιαξε μια ερωτική σχέση με το αγόρι της.
Ο συμβιβαστής κατόρθωνε κι αυτός «να σάζει τα πράματα», και γιατί ήταν χαρισματικός σε αυτό, αλλά και γιατί ήταν και αλτρουιστής, φιλαλλήλης δηλαδή, αλλά παράλληλα και άνθρωπος με ισχυρή προσωπικότητα, και με σέβας αποδεχτό από όλους!
Πάνω στο ανθρώπινο επίπεδο για τις καλές σχέσεις όλων, «δούλευε» ο συμβιβαστής, που μεσολαβούσε για να «σαστεί μια δουλειά»!
Άνθρωπος με κύρος, σοβαρός, με ισχυρή προσωπικότητα, και προ πάντων εχέμυθος!
Δεν πρόδιδε σε καμία περίπτωση πράγματα και λεπτομέρειες που του εμπιστεύτηκαν, και που δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να μαθευτούν.
Έπρεπε όμως να έχει και ευγλωττία, να είναι ανοιχτό και καθαρό μυαλό, και το μυαλό του να παίρνει γρήγορα στροφές. Να είναι ανοιχτομάτης, έμπειρος, και να ξέρει να μιλήσει κατά πως πρέπει με το ανάλογο ύφος, κατά περίπτωση, πότε με το μαλακό, αλλά και πότε όμως και με το άγριο!
Πολλές φορές ο συμβιβαστής λειτουργούσε και σαν διαμεσολαβητής.
Δηλαδή, τον έστελναν άλλοι συχωριανοί του να μεσολαβήσει, να φτιαχτεί μια δουλειά, σε αδέρφια που τσακωνότανε στη μοιρασιά της περιουσίας κλπ, και του λέγανε για παράδειγμα:
-Πήγαινε στους τάδε γιατί θα σφαγούνε! Πιάσε τον τάδε γιατί διαφωνεί με τους άλλους αδερφούς και θα ‘χουνε κακά ξεμπερδέματα!
Σε πολλά περιστατικά που έχουν αναμειχθεί οι μεσολαβητές, σχεδόν σε όλα, «έχουνε σάσει τα πράγματα», και όχι μόνο έχουν καταφέρει να τους μονιάσουν, αλλά να γίνουν και συντεκνιές, κουμπαριές, συμπεθεριά με γάμους, αλλά να γίνουν ακόμα και αδελφοχτοί!
Οι αδελφοχτοί θεωρούνταν αυτοί που ήταν ανώτεροι και από αδέρφια!
Σχίζανε τη παλάμη τους να βγάλει αίμα, και στη συνέχεια «κολάγανε τα χέρια», και έδιναν έναν όρκο, πως για πάντα θα είναι αδερφικοί φίλοι!
Και αυτό φυσικά το τηρούσαν εφ όρου ζωής!
-«Κόλατο!» Είναι η Μεσαρίτικη φράση, που δηλώνει πως ότι πεις δίνοντας το χέρι, αυτό αποδεικνύει και την αξία της τιμής σου σαν άνδρας, που ότι λέει το κάνει!
Οι άνθρωποι που δίνανε τα χέρια για συμβιβασμό, δεν υπήρχε περίπτωση στο μέλλον να επαναληφθεί προστριβή μεταξύ τους!
Αν κατά κάποιο τρόπο σε έναν συμβιβασμό, κάποιος αθετούσε τη συμφωνία, τότε τον γιουχάρανε όλοι οι χωριανοί!
Πράγματι, η τοπική κοινωνία τον απέβαλε από το κοινωνικό σύνολο, και τον έριχνε στο περιθώριο!
Κανείς πλέον δεν τον υπολόγιζε, ούτε στο καφενείο τον κερνούσε κανείς, αλλά ούτε και που του μιλούσε, ούτε καλημέρα του έλεγε κανείς!
Μα και τέλειος συμβιβασμός να μην υπάρξει, τουλάχιστον γλίτωναν ένα φονικό ακόμα, αλλά κ σα το το ξέσπασμα μιας νέας βεντέτας!
Ο συμβιβαστής πήγαινε αυτοβούλως στον ηλιοκαμενο γεράκι, που του είχαν σκοτώσει τον μοναχογιό του, και είχε αγοράσει πιστόλι, για να πάρει το αίμα του πίσω.
Ηξερε εδώ τι πρεπει να του πει ο συμβιβαστής
-Αστα μπάρμπα τα πράματα όπως είναι. Ητανε απλα μια κακή ώρα. Τι φταίει και κειοσας ο νέος που θα ξεβγάλεις, τίποτα. Κι ύστερα ήντα θα κερδίσεις; Εσύ είσαι ένας, κι αυτοί είναι πολλοί. Ντελόγω θά ρθουνε να καθαρίσουνε και σένα και τη κερά σου. Αστα λοιπον γέρο, και έπαδέ να απομείνει το πράμα”! Ετσι πέθανε τον κάθε πικραμένο, να ξεχάσει την εκδίκηση.
Αν κάποιος κανε ένα φονικό ή μια άσεμνη πράξη σε μια γυναίκα, όπως προσβολή της τιμής, βιασμό κλπ, οι άνθρωποι του θύματος, αν ήταν πράοι, λογικοί και φιλήσυχοι δεν θα επεδιώξουν την ανάλογη ανταπόδοση στον θύτη, όμως η τοπική κοινωνία θα παρακολουθεί στενά την περαιτέρω ζωή του δράστη, και αν του συνέβαινε μια άτυχη στιγμή στην οικογένειά του, να σκοτωθεί ας πούμε ο γιός του, τότε ο λαός ένοιωθε πως εδώ λειτούργησε η «Θεία Δίκη»!
«Ετιμώρησέ τονε ο Θεός, απάνω στη ζωή του παιδιού του…» Ηταν η φράση που έλεγαν όλοι. Εκτος αυτού ο κόσμος είχε τον τρόπο του να του βάζει κυρώσεις, αν συνέχιζε να δημιουργεί νέα θύματα.
Σχεδόν έχουν ξεχαστεί οι συμβιβαστές σήμερα, γιατί ουδείς πλέον ασχολείται «πέραν απ’ τη πάρτε του»!
Σήμερα ελάχιστοι έχουν απομείνει σε όλη την Κρήτη που αποσκοπούν στο σασμό, σαν μια δουλειά που μπορεί να έκανε και ο πατέρας τους παλαιώτερα.
Τί όμως ακριβώς έκανε ο μεσολαβητής τότε, και πως αναλάμβανε να «σάσει μια υπόθεση»;
Αν είχε κύρος, ο άνθρωπος αυτός, και ήταν ισχυρή προσωπικότητα, σίγουρα θα είχε και τον ανάλογο σεβασμό, και από τα δύο μέρη που ήταν μαλωμένοι.
Έτσι είχε σίγουρο το αποτέλεσμα! Η δουλειά του, πολλές φορές άγγιζε τα καθήκοντα δικηγόρου, αφού επενέβαινε σε δικαστικές υποθέσεις, που έπρεπε να πληρωθούν και αποζημιώσεις!
Και εδώ τους έπειθε να πληρώσει τη ζημιά ο θήτης στο θύμα, και στη συνέχεια να τα βρουν και να δώσουν τα χέρια!
Έτσι είχαν να αντιμετωπίσουν και εύκολες και δύσκολες περιπτώσεις.
Όταν ο Λεωνίδας τα έμπηξε με τη Γρηγόρη για μια πατουχιά χωράφι!
Η «πατουχιά το χωράφι», ήταν συχνή αιτία για καυγάδες από πάντα στα χωριά.
Όμως ποιος θα καταφέρει να φέρει κοντά το Λεωνίδα και το Γρηγόρη, και να τους βάλει να δώσουν τα χέρια;
Στο χωριό, στα καφενεία, στους κοινούς φίλους τους δεν τους ερχόταν αυτή η κατάσταση!
Δεν το έβλεπαν λογικό αυτοί οι δύο, που είναι καλοί αθρώποι, να ξανοίγουνε το ίσα πέρα, κάθε φορά όντε σμίγουνε!
-«Εγώ θα τσι μονιταρίσω!», θα πει ο μεσίτης, «ιδια αργά κιόλας»!
«Μονιταρίζω». Όμορφη λέξη για ένα λεβέντη κρητικό!
Από το μεσαίωνα σέρνει η λέξη αυτή, από το «μονιτάρου», που θα πεί «μαζί». Τη μαθαίναμε αυτά και στά ποιήματα του Ερωτόκριτου και της Ερωφίλης.
Οι διό τους λοιπόν, ο Γρηγόρης και ο Λεωνίδας, έχουν τρία χρόνια να μιλήσουν μεταξύ τους!
Ο λόγος όπως είπαμε γιατί ο Γρηγόρης ισχυρίζεται πως η «πατουχιά το χωράφι» ανήκει σε αυτόν!
Για αυτό ο μεσίτης συμβιβαστής, που θα έχει πάντα και ένα ορτάκη (συνεργάτη) για αυτή τη δουλειά, θα πάει ντελόγως να πιάσει τον ένα!
Θα πάει να πιάσει το Λεωνίδα, δήθεν πως το βράδυ είναι και οι διό καλεσμένοι στο σπίτι του τάδε (ορτάκη) που θα βράσει μια όρθα γιατί γιορτάζει!
Από την άλλη πάλι ο ίδιος ο ορτάκης, θα έχει ήδη πιάσει τον Γρηγόρη και θα τον έχει ήδη φέρει στο σπίτι του να πιούνε ένα κρασί για τον ίδιο λόγο!
Αμέριμνος ο Λεωνίδας με το μεσολαβητή φτάνουν στο σπίτι, και φωνιάζει απ’ αλάργο ο μεσολαβητής το νοικοκύρη: « Ήντα κάνετε»! για να τους ανοίξουν!
Με το: «Καλησπέρα σας!», «Να ‘μαστε και μείς», βλέπει συγχρόνως ο Λεωνίδας και τα μούτρα του Γρηγόρη, και οι διό τους είναι έτοιμοι να αρπαχτούν!
-Μπρε σκύλε επαέ είσαι και συ! Να λέει ο Λεωνίδας!
-Πχιός διάολος σ’ έπεψε και σένα επαδά… Ν ΄ανταπαντά ο άλλος!
Ορμά όμως ο μεσολαβητής και αρπά τον ένα το πιο άγριο απ το γιακά, και του λέει:
-Μη κουνηθεί κιανείς σας, γιατί εχαθήκετε!
Κάτσε κάτω, είστε κι οι διό σας σε ξένο σπίτι είστε, και να το σέβεστε!
Επαέ θα ξεχάσετε εκειανά απού κατέχετε! Δεν ήρθαμε επαδά να τσακωθούμε, ήρθαμε απλά, να πχιούμε ένα κρασί, και τα πράματα και τα χωράφχια, θα αφήσουμε εκειά απού ‘ναι.
Αφού λοιπόν, έστω και με το ζόρε τους βάλουν να κάτσουν κάτω, και να πιούν μαζί ένα κρασί, αφού λύσουν επιτόπου τυχόν διαφορές, θα τους βάλουν τελικά να δώσουν τα χέρια!
-Μα για μια πατουχια χωράφι για το στανιό σας και των ιδιωνώ, κάνετε σα κοπέλια; Που ξανακούστηκε; Ντροπιάζετε τη Κρήτη!
Δες κατέχετε φαίνεται την παλιά ιστορία! Να σας τη πω τότε, και γρηκάτε καλά και οι δυό σας!
Δε κατέχετε, πως τα ίδια έκανε και ένα άλλος Λεωνίδας με το γείτονά του ένα φεγγάρι, και αρπαχτήκανε να σκοτωθούνε απάνω στο χωράφι.
Απάνω στο καυγά όπως μαλώνανε, γρηκούνε κι οι διό ντως μια φωνή να λέει:
-Μόνο 45 Λεωνίδηδες έχουνε περάσει από τα που παλεύετε, και κιανείς δε κατάφερε να με πάρει μαζί του, και θα με πάρετε εσείς;
Το δίδαγμα βέβαια από το παράδειγμα που ανέφερε ο μεσίτης, δεν αφήνει άλλα περιθώρια από να μαλακώσουν οι διαφωνούντες, να πέσουν οι τόνοι, και έτσι όλη τη βραδιά θα πάει με καλαμπούρια, πίνοντας και τρώγοντας!
Πολλές φορές βέβαια μπορεί και να το θέλουν οι τσακωμένοι, είτε γιατί έχει περάσει καιρός, είτε δεν έχουν πια διαφορές, αλλά δεν έχουν οι ίδιοι το θάρρος να μιληθούνε.
Μεσαρίτες συμβιβαστές
Σε Γαλιά και Βορίζα, τα οποία ήταν κατεξοχήν χωριά με πολλούς οξύθυμους ανθρώπους, είχαμε παράλληλα και σπουδαίους συμβιβαστές από τα παλιά χρόνια.
Ο Ψαρογιώργης (Καργάκης Γεώργιος), ήταν ένας από τους παλιούς Βορζανούς που έσαζε σε όλη τη ζωή του καταστάσεις.
Ήταν από τους πρώτους αντάρτες του Πετρακογιώργη, έκανε πρόεδρος του χωριού, ήταν έξυπνος, νοικοκύρης, και ότι αναλάμβανε το έφερνε εις πέρας, γιατί τύγχανε καθολικού σεβασμού των κατοίκων!
Ο Τσιλεκοδιονύσης και αυτός ή Διονύσης Φραγκιαδάκης, ετύγχανε και αυτός καθολικής αποδοχής. Σοβαρός, και οι πάντες τον ακούγανε!
Aσφαλώς, μέγας συμβιβαστής υπήρξε σε όλη τη ζωή του και ο παπά Αρμούτης (1866 -1964), στον οποίο αναφερθήκαμε τελευταία.
Από τη Γαλιά ο Αντρεογιώργης, του Αντρέα Νικολούδη ο πατέρας, ο Διονυσόκωστας, αλλά επίσης σπουδαίος παλιός συμβιβαστής μας λένε οι πολλοί, ήταν και ο γνωστός λυράρης ο Λευτέρης ο Γαλιανός!
Είναι πολλοί σίγουρα και μπορεί να αδικήσουμε κάποιους, όμως δεν θα πρέπει να παραλείψουμε, πως ένας καταξιωμένος μεσίτης υποθέσεων, που ζει ακόμα και σήμερα στα Βορίζα, είναι ο άνθρωπος, που έχει κάνει δεκάδες δύσκολους συμβιβασμούς στα Βορίζα, και τρείς συμβιβασμούς στη Γαλιά!
Έχει εμπειρίες στη ζωή του, γιατί έκανε χρόνια πρόεδρος, είναι καπετάνιος της πάνω ρίζας, αλλά παράλληλα έχει καλλιτεχνική φλέβα!
Είναι ευαίσθητος στις ανθρώπινες σχέσεις, κοινωνικός, τίμιος με ισχυρή προσωπικότητα, και έχει συναλλαχθεί με πολύ κόσμο!
Δεν είναι άλλος από τον γνωστό μας Στάθη Στιβαχτάκη η γνωστός σαν «Σωμαροστάθης»!
Ο ίδιος θα πεί:
-Έχω κάνει μεσητιλικι σε σκοτωμούς, σε ξυλιές, σε κλεψες, χτηματικές διαφορές, και ούλοι ντως ετρέχανε στα δικαστήρια να βρούνε το δίκιο τους! Και ούλα ακυρωθήκανε!
Πρίχου γενεί η δικάσιμη, επήγαινα εγώ και μιλούσα στους δικηγόρους, «ετσέ και τσέ, και τα βρήκανε οι αντίδικοι, δεν έχουν διαφορές και απαιτήσεις μεταξύ τους»!
Υπογράφανε και δεν γινόταν καν δίκη!
Έχω κάνει τρείς συμβιβασμούς μόνο στη Γαλιά με το Φραγκιδομανώλη και το Διονυσόκωστα.
Στα Βορίζα έχω κάνει πάνω από είκοσι συμβιβασμούς!
Τον ρώτησα για το τι γίνεται σήμερα με τους συμβιβαστές και αν υπάρχουν.
-Σήμερο μόνο γάργαλα βάνουνε, και κάνουνε χάζι στσι διαφορές των άλλω!
Κιανείς δεν ενδιαφέρεται μπλιό για τον άλλο! Οι κοινωνίες εχαλάσανε!
Πραγματικά, και ποιος διαφωνεί με αυτό το σκεπτικό του Σωμαροστάθη!
Οι κοινωνίες έχουν αλλάξει νοοτροπία.
Ο γιός του Σωμαροστάθη ο Σταύρος, όπως μας είπε, έχει από παλιά ένα μεγάλο μεράκι κι αυτός με τους συμβιβασμούς.
Έχει μεγάλο σέβας από τους συγχωριανούς του, και συνεχίζει τη ρότα του πατέρα του σήμερα, και κάνει κι αυτός συμβιβασμούς στα Βορίζα.
Είναι αυτό που λένε η εξαίρεση επιβεβαιώνει το κανόνα!
Είχαμε και γυναίκες συμβιβάστριες!
Πράγματι, δεν είναι ψέμα, πως και γυναίκες υπήρξαν εξ ίσου χαρισματικές, που κατόρθωναν και έφτιαχναν μια δουλειά, εξ ίσου καλά με τους άνδρες!
Και αυτό γιατί ήταν χαρισματικές, αυξημένης αντίληψης, με εξαιρετική κρίση!
Μια τέτοια γυναίκα, θα ήταν παράλειψη αν δεν την αναφέραμε, αφού είχε κάνει όσο ζούσε δεκάδες σασμούς!
Αυτή ήταν η γνωστή Μαραγκομύραινα (Μαρία Μαραγκάκη) από τη Γαλιά.
Οι παλιοί θυμούνται ακόμα και τις περιπτώσεις λεπτομερώς, που είχε μπει στη μέση, ή την έβαζαν άλλοι να μεσολαβήσει!
Πάντα είχε επιτυχία, σε ότι καταπιανόταν στη ζωή της, αφού είχε τη φήμη της πρώτης νοικοκυράς! Τη συμβουλευόταν πολλές γυναίκες για διάφορα θέματα.
Ε να μη ξέρει και να «νοικοκυρέψει» και μια υπόθεση?
Σασμός: Ένα μεγαλείο ψυχής στη Κρήτη!
Ο «σασμός» λοιπόν πού από χιλιάδες χρόνια έχει τον πρώτο λόγο σε ολόκληρη την Κρήτη, δείχνει ακόμα μια φορά το μεγαλείο ενός λαού!
Δείχνει το φιλότιμο, την αρχοντιά των ανθρώπων που τους έκανε να ξεχωρίζουν από όλους τους υπόλοιπους Έλληνες.
Είναι κρίμα που χάθηκε στην εποχή μας, αλλά δυστυχώς όλα τα παρέσυρε η δύνη που ξεκίνησε από τα «μεγάλα κεφάλια», και απλά με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα αυτό γίνεται άμεσα γνωστό σε όλους !
Έτσι, εφ’ όσον η ρεμούλα έχει μπει στο σπίτι μας, μέσω τηλεόρασης και υπολογιστή, και γίνεται πλέον τρόπος ζωής, τι να σου κάνει και ο απλός άνθρωπος;
Εκεί κάπου ξεθωριάσανε και οι αρετές!
Ευτυχώς ακόμα κάποιοι κρατάνε γερά τα ινία!
Κείμενο – φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης
